ALFABETİK  SÖZLÜK

 TUFAN ATA TÜRKYILMAZ

ağızlık: İki çözgü grubu arasında kalan üçgen kesitli boşluk.

alpaka: Güney Amerika’da yaşan uzun tüylü, memeli bir hayvanın yünü veya yününden dokunan kumaş.

alt kumaş: İki veya üç katlı kumaşlarda en altta bulunan kumaş.

amalgam tahar: Atlamalı tahar.

Amerikan bezi: Kaba pamuk ipliği ile bezayağı örgüsünde dokunan, kasar uygulanmayan kumaş.

armür plânı: Bir örgünün dokunabilmesi için gerekli çerçeve hareket sırasını gösteren plân.

armür: Dokuma makinelerinde çerçeve hareketini sağlayan tertibat.

astar: bk. kuvvetlendirilmiş doku. atkı sıklığı: 1 cm’deki atkı ipliği sayısı.

atkı: Bir dokuma kumaşta enine yönde yer alan iplikler.

atlama sayısı: Atlama yapılan iplik sayısı.

atlama: Dokumada bir ipliğin kendisine dik olan birden fazla ipliğin altından veya üstünden geçerek bağlantı yapması.

atlas: bk. saten. ayak kaçığı: Ağızlık açıldığı hâlde atkı atılmaması sonucu oluşan dokuma hatası.

ayak: Mekikli tezgâhlarda çerçeve hareketini sağlayan pedal.

balıksırtı: Dimiden türetilen zikzak görünümlü örgü.

basma: Baskı desenli, bezayağı örgülü pamuklu kumaş.

battaniye: Yün ya da akrilik ipliklerle, bezayağı, dimi örgülerinde dokunan tek veya çift katlı, tüylü kumaş.

bezayağı: Raporunda iki çözgü ve iki atkı ipliği bulunan en basit dokuma örgüsü. birleştirilmiş

blue jean: Üçlü dimi örgüsünde dokunan, genellikle çözgüsü mavi, lacivert renklere boyanan, pantolonluk ya da eteklik pamuklu kumaş.

bobin: Masura üzerine sarılmış belirli uzunlukta iplik.

boncuk: bk. gücü gözü, nire.

branda: Bezayağı örgülü, sağlam ve ağır gramajlı, kalın pamuklu kumaş.

brokar: Atkı yönünde metal bantlarla beslenen kumaş.

büküm: İpliklerin birim uzunluğundaki sağ veya sol yönlü sarma sayısı.

bürümcük: Ham ipliklerle dokunan kumaş.

cağlık: Dokuma hazırlık ve dokuma işlemlerinde bobinlerin dizildiği tertibat.

cenova kadifesi: Zemin örgüsü saten olan, çok renkli döşemelik kadife kumaş.

chine: Çözgü ipliklerinin dokumadan önce baskı yoluyla desenlendirildiği kumaş.

cımbar: Tezgâhta, dokunan kumaşın enden çekmesini en aza indirmek için kullanılan, kumaşı iki kenarından gergin vaziyette tutmaya yarayan aparat.

çadır bezi: bk. branda. çapraz dimi: Dimi örgü raporundaki çözgü sıralamasının değişmesiyle elde edilen türemiş örgü.

çerçeve: Dokuma makinelerinde gücü tellerinin bağlı olduğu ağızlık açmaya yarayan tertibat.

çift ağızlık: Çift katlı kadife ve halı dokuma makinelerinde aynı anda açılan iki ağızlık.

çift atkı: Dokuma sırasında ağızlığa bir yerine iki atkı atılmasıyla oluşan dokuma hatası.

çift atlamalı saten: İki atlama sayısı kullanılarak elde edilen satenden türemiş örgü.

çift katlı kumaş: İki çözgü ve iki atkı sistemiyle dokunan, çeşitli metotlarla birbirine bağlanan kumaş.

çözgü sıklığı: 1 cm’deki çözgü ipliği sayısı.

çözgü: Bir dokuma kumaşta boyuna yöndeki iplikler.

çuha: Tüysüz, ince, sık dokunmuş yün kumaş.

dalgalı dimi: Kıvrımlı iniş ve çıkışları olan, dimiden türetilen örgü.

damast: 5’li veya 8’li saten örgüsünde dokunan, geniş desenli kumaş.

denim: bk. blue jean. denye: 9000 metre uzunluğundaki ipliğin gram cinsinden ağırlığını gösteren numaralandırma sistemi.

desen kâğıdı: Dokumacılıkta kullanılan farklı ölçülerde hazırlanmış kareli kağıt.

dimi diyagonali: Dimi örgüsünden meydana gelen eğimli yollar.

dimi: Kumaş yüzeyinde diyagonal yollar oluşturan temel dokuma örgüsü.

diyagonal dimi: İki atlama sayısına göre düzenlenen, dimiden türetilen örgü.

dizayn: Tasarım.

dokuma örgüsü: Çözgü ve atkı ipliklerinin farklı bağlantı şekilleri.

dokuma: Birbirine dik iki iplik sisteminin bağlantısını sağlayan kumaş oluşturma tekniği.

dokusuz yüzey: Dokuma ve örme tekniği kullanılmadan liflerin birbiri içine geçmesi ile meydana gelen kumaş oluşturma tekniği.

dolgu ipliği: Kumaşa ağırlık ve dayanıklılık kazandırmak amacıyla, örgüyü oluşturan temel ipliklerin arasında belirli oranda kullanılan, yüzeyde görünmeyen iplik.

elektronik jakar: Elektronik kartlar ve elektromıknatıslar yardımıyla malyonlara hareket veren jakarlı ağızlık açma tertibatı.

elyaf: İplik oluşumuna elverişli incelik, uzunluk ve belirli bir mukavemete sahip tekstil ham maddesi.

empirme: Baskı desenli, polyester viskon karışımlı elbiselik kumaş.

epengle: Bir çeşit şişli çözgü kadifesi.

esneklik: Gerilim altında tutulan bir materyalin, üzerine uygulanan kuvvet kalktığında eski hâline dönebilme yeteneği.

etamin: İnce ve seyrek dokulu pamuklu kumaş.

fitilli kadife: Kumaş yüzeyinde boyuna yönde havlı yollar bulunan kadife.

flaman: Flament ipliklerin kesitindeki tel sayısı.

flament: Kimyasal, kesiksiz elyaf. fulâr: D2/2 örgüde dokunan baskı yoluyla desenlendirilen ince ipekli kumaş.

gabardin: Çözgü yüzlü dimi örgüsüyle dokunan pantolonluk kumaş.

goblen: Jakarlı döşemelik kumaş.

gölgeli örgü: Çözgü ve atkı yüzlü örgüler arasında kademeli geçişlerle elde edilen, gölgeli görünüm veren örgü.

gramaj: Eni ve boyu 1 metre olan kumaşın gram cinsinden ağırlığı.

gücü gözü: Gücü telinin ortasında bulunan, çözgü ipliklerinin geçtiği boşluk.

gücü teli: Dokuma makinelerinde çözgü ipliklerini taşıyan çerçevelere bağlı teller.

harniş kaytanı: bk. malyon ipliği.

haşıllama: Dokuma sırasında mukavemetini artırmak amacıyla çözgü ipliklerinin yüzeyinin yardımcı bir maddeyle kaplanması.

hav ipliği: Havlu, kadife ve halı gibi havlı kumaşlarda zemin çözgü ve atkı dışında kalan, yüzeydeki tüylü, ilmekli yapıyı oluşturan iplikler.

havlı örgü: Havlu, kadife ve halı gibi yüzeyi tüylü ve ilmekli yapıları oluşturan örgü.

havlu: Bir veya iki yüzü ilmekli, nem alma yeteneği yüksek kumaş.

hortum doku: Çift kenar bağlantılı çift katlı kumaş.

iğne: (Jakar) Jakar mekanizmasında desen kartonundaki dolu ve boş noktalara göre plâtinlere hareket veren parçalar.

ilmek: İpliğin fiyonk şeklinde katlanmış hâli.

jakar: Çözgü ipliklerine ayrı ayrı hareket verebilen ağızlık açma tertibatı.

jakarlı kumaş: Jakarlı tezgâhlarda dokunan geniş desenli kumaş.

jarse: Örme tekniğiyle oluşturulan kumaş.

jorjet: Atkı ve çözgüde sağ ve sol bükümlü iplikler kullanılarak bezayağı örgüde dokunan ipekli kumaş.

kadife: Yüzeyi tüylü, tek veya çift katlı kumaş.

kafes: Çözgü ve atkı ipliklerinin yanlış bağlantısı ile ortaya çıkan dokuma hatası.

kammgarn: Uzun liflerden elde edilen kaliteli yün ipliği.

karde: Düşük kaliteli pamuk ipliği.

kaşe: D2/2 örgüde dokunan, keçeleştirilmiş, yünlü elbiselik kumaş.

kaşmir: D 2/1 örgüsüyle dokunan yünlü elbiselik kumaş.

kazayağı: Bezayağı veya dimi örgüde çözgü ve atkıda iki zıt renkle dokunarak oluşturulan desen.

keçe: Deri ürünü hayvansal liflerin birbirinin içine geçmesi ile elde edilen kumaş.

kırık dimi: Dimi diyagonalinin yön değiştirdiği dimiden türetilen örgüler.

kırık tahar: Balıksırtı örgülerin dokunmasında kullanılan bir tahar çeşidi.

kord: Yüzeyinde enine veya boyuna yönde kabarık yollar bulunan kumaş.

krep: Yüksek bükümlü ipliklerle ya da karışık, düzensiz örgülerle dokunan kumaş.

lamel tertibatı: Dokuma makinelerinde, çözgü kopuşlarında makineyi durduran kontrol mekanizması.

lanse: İlâve atkı ipliği grubu ile bezayağı örgüsünde dokunan motifli kumaş.

levent: Çözgü ipliklerinin ya da dokunan kumaşın sarıldığı silindir.

lif: bk. elyaf.

likra: Mayo, streç giysiler gibi esnek kumaşların üretiminde kullanılan elâstik iplik.

lup: Kumaş analizinde iplik sıklıklarının, örgü ve renk raporlarının belirlenmesinde yardımcı olan büyüteç.

malyon ipliği: Jakar tertibatında plâtinlere bağlı olarak gücü tellerine hareket veren iplikler.

mayon tahtası: Jakar tertibatında malyon ipliklerinin tahar plânına uygun olarak dizildiği delikli tabla.

mekik: Mekikli tezgâhlarda ve el dokuma tezgahlarında ağızlık içinde atkıyı taşımaya yarayan aparat.

melanj: Değişik renklerdeki elyafın karıştırılması.

merserizasyon: Pamuk ipliğine veya pamuklu kumaşa, sodyum hidroksit çözeltisi ile gerilim altında, parlaklık ve mukavemet kazandırma işlemi.

mukavemet: Tekstil materyalinin dışardan uygulanan kuvvetlere karşı gösterdiği dayanım.

muline: İki ayrı renkte ipliğin beraber bükülmesiyle oluşan katlı iplik.

muslin: Bezayağı örgülü, yumuşak ve seyrek dokunmuş pamuklu kumaş.

nire: bk. gücü gözü. nope: Yünlü iplik üzerindeki normalden kalın bölgeler, kalıntılar ve düğümler.

numara: Birim uzunluğa düşen ağırlık veya birim ağırlığa düşen uzunluk olarak ifade edilen, iplik inceliğini gösteren sayı.

numaraingiliz: (NeB) Bir libre (453,6 g.) ağırlığındaki iplikten elde edilebilecek, 840 yarda (768 m.) uzunluğundaki çile sayısı ile ifade edilen numaralandırma sistemi.

numarametrik: (Nm) Metre cinsinden uzunluğun, gram cinsinden ağırlığa bölünmesiyle ifade edilen numaralandırma sistemi.

opal: Bezayağı örgülü, özel apre işlemleri uygulanarak elde edilen pamuklu kumaş.

organze: Bezayağı örgülü, seyrek dokulu, sert tutumlu ipekli kumaş.

örgü raporu: Dokuma örgüsünde enine ve boyuna yönde tekrar eden en küçük birim.

örgü: bk. dokuma örgüsü.

örme: İğne, tığ, şiş yardımıyla genellikle tek iplik sistemiyle birbiriyle bağlantılı ilmekler meydana getiren kumaş oluşturma tekniği.

panama: Bezayağından türeyen, düzenli veya düzensiz dörtgen görünümü veren örgü.

patiska: Bezayağı örgülü, ağartılmış, iç giyimde kullanılan pamuklu kumaş.

pazen: D 2/2 veya bezayağı örgülü yüzeyi tüylendirilmiş pamuklu kumaş.

peluş: Uzun tüylü, kadife yüzeyli kumaş. penye: Uzun liflerden elde edilen kaliteli pamuk ipliği.

pike: Pamuk ipliği ile dokunan yüzeyinde kabarık yollar ya da desenler bulunan kumaş.

plâtin: Jakar tertibatında malyon ipliklerine hareket veren kancalar.

poplin: İnce çözgü ve kalın atkı ipliği ile bezayağı örgüde dokunan pamuklu kumaş.

rayon: Selüloz esaslı sun’î lif.

reform örgü: İlâve çözgü ipliğinin kumaşın hem üstünde hem altında göründüğü, zemin örgüsü olarak genellikle bezayağı kullanılan dokuma örgüsü.

renk raporu: Renkli ipliklerin dizilişinde tekrar eden en küçük birim.

rips: Kumaşta enine ya da boyuna yönde yollar oluşturan, bezayağından türetilmiş örgü.

saten: Parlak, düzgün yüzeyli kumaşların dokunmasında kullanılan, seyrek bağlantılı temel dokuma örgüsü.

serj: Dimi örgülü kumaş.

sıra tahar: Çözgü ipliklerinin ilk çerçeveden son çerçeveye kadar sırayla geçirildiği tahar çeşidi.

sivri uçlu tahar: bk. zikzak tahar.

streichgarn: Düşük kaliteli yün ipliği. şantuk: Nopeli iplikle bezayağı örgüde dokunan ipekli kumaş.

şayak: Dimi örgülü keçeleştirilmiş, yüzeyi tüylü, ağır yünlü kumaş.

şifon: Bezayağı örgülü, ince, seyrek, ipekli kumaş.

şiş: (Kadife) Çözgü kadifeciliğinde ağızlığa yerleştirilerek hav çözgülerinin kesilmesini sağlayıp, kadife yüzeyi oluşturan aparat.

tafta: Sık dokulu, bezayağı örgülü ipekli kumaş.

tafting: İğneleme yöntemiyle dokusuz yüzey oluşturma yöntemi.

tahar plânı: Bir örgünün en az kaç çerçeve ile dokunabileceğini ve hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiğini gösteren plân.

tahar: Çözgü ipliklerinin gücü gözü ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemi.

tarak dişi: Çözgü ipliklerinin arasından geçtiği tarağı oluşturan metal çubuklar.

tarak izi: Tarak dişlerindeki bozulmalar nedeniyle kumaşta boyuna yönde meydana gelen iz.

tarak: Dokuma tezgâhlarında atılan atkı ipliğini kumaş kenarına kaydeden, birbirine paralel, farklı sıklıkta dişlerden oluşan aparat.

tartan: Örgüde dokunan, parlak renkli yünlü kumaş.

tefe: Atılan atkı ipliğini, kumaş kenarına kaydetmesi (sıkıştırması) için tarağa ileri geri hareket veren mekanizma. teks: 1000 metre ipliğin gram cinsinden ağırlığını gösteren numaralandırma sistemi.

tomruk: Jakar mekanizmasında, desen kartonunu taşıyan aparat. trikotaj: bk. örme.

tülbent: Bezayağı örgüsüyle dokunan, seyrek pamuklu kumaş.

urgan: Çok katlı, (kalın), keten veya jüt ipliği.

üst kumaş: İki veya üç katlı kumaşlarda en üstte bulunan kumaş.

velur: Bir çeşit atkı kadifesi. velvet: Pamuklu kadife kumaş.

vual: İnce penye iplikten seyrek olarak dokunmuş pamuklu kumaş.

yılan dimi: bk. dalgalı dimi.

yollu örgü: İki veya daha fazla sayıda örgü kullanılarak enine veya boyuna yönde şeritler oluşturan birleştirilmiş örgü.

zefir: İnce iplikle, bezayağı örgüde, sık dokunmuş, desenli, pamuklu veya yünlü kumaş.

zemin örgü: Havlu, halı, kadife kumaşlarda havları tutmaya yarayan taban örgüsü.

zikzak tahar: Çözgü ipliklerinin çerçevelerden geçiş yönünün belirli noktalarda değiştiği tahar çeşidi.

Not: Sözlük Örgü Bilgisi Temel Ders kitabından alınmıştır.